Lýðræðisleg kúgun.

Fyrir margt löngu gekk ég Fimmvörðuháls ásamt félaga mínum. Veður var frekar leiðinlegt, þoka og súld. Þegar við komum niður í Bása, vorum við veðurbarðir og þreyttir. Er við gengum að salernunum í Básum, sáum við hvar hópur fólks sat inni i skála og skemmti sér við gítarspil og söng. Stuttu eftir að við komum inn á salernin kom þar að ungur drengur. Buðum við gott kvöld, en drengurinn horfði á okkur af slíkri undrun að við gætum hafa verið forynjur þess vegna. Svona til að brjóta ísinn og fá hann úr þessu dáleiðsluástandi, spurði ég hann hvaða lið þetta væri sem væri í skálanum. Það var sem ég hefði lostið hann með köldu vatni og hann horfði á mig með svip og sagði “þetta er ekkert lið. Þetta er starfsfólk XX”. 

Þarna hafði ég notað orðið lið um þennan hóp og bar þá þann skilning í orðið að um væri að ræða hóp fólks sbr. fótboltalið. Strákurinn hafði hins vegar skilið orðið sem frekar neikvætt, eins og ef ég hefði talað um skríl eða óþjóðalýð. Mér kemur þetta atvik oft til hugar þegar menn ræða hin ýmsu mál og orðanotkun er þannig að ég velti fyrir mér skilningi þeim sem viðkomandi hefur til orðanna. Mörg orð taka breytingum og er orðið hyski eitt þeirra. Á meðan orðið var upphaflega notað yfir fjölskyldu, svona eins og lið um hóp, þá er það í dag notað yfir skríl og óþjóðalýð, sbr. skilning stráksins á orðinu lið. 

Nú upp á síðkastið velti ég því fyrir mér hvort ég sé farinn að misskilja orðið lýðræði, eða þá að aðrir séu farnir að bera annan skilning til þess orðs. Nú hefur í athugasemdum við nokkur blogg, verið vitnað til lýðræðis sem kúgun meirihlutans á minnihutanum. Samkvæmt þessum skilningi, þá er lýðræði í eðli sínu ólýðræðislegt, eða hvað? 

Ef tveir eða fleiri deila, þá verður einhver veginn að útkljá þá deilu. Hvernig það er gert getur tekið á sig ýmsar myndir. Menn geta spilað rússneska rúllettu, farið í skæri, blað, steinn, eða eitthvað annað. Að kjósa um hlutinn er sú leið sem talin hefur verið í okkar samfélagi, sú leið sem best hentar til að leysa úr deilum. Auðvitað er sú leið ekki fullkomin. Hal Koch vill til dæmis meina að við eigum að ræða hlutina þangað til önnur hliðin hefur náð að sannfæra hina. En við höfum ákveðið að nota kosningar.  

Þegar tveir deila og ákvörðun er tekin með kosningu, þá er það einfaldlega þannig að annar hópurinn verður að sætta sig við niðurstöðuna. Sá þroski sem þarf til að taka slíkum niðurstöðum er grundvöllurinn að því lýðræðisfyrirkomulagi sem við búum við hér á landi. Auðvitað verður einhver undir þegar einstaklingar eru ósammála, en að halda því fram að þarna sé um að ræða skipulagða kúgun meirihlutans á minnihlutanum, er náttúrulega ekki í lagi. Enda er það nú svo að sem hópur, þá er minnihlutinn sífellt að breytast að innihaldi. Það sama á reyndar við um meirihlutann. Menn geta verið sammála í einu máli, en ósammála í öðru. Til að geta sagt að verið sé að kúga einhvern, þá þarf að vera hægt að benda á atriði sem er óbreytilegt. Til dæmis þegar því er haldið fram að svartir, hommar og gyðingar, séu kúgaðir. Það fer ekki milli mála hvaða hóp þeir tilheyra og þeir eru ekki að flakka á milli þess að vera kúgaðir og ekki kúgaðir. 

Við búum einfaldlega við það að þurfa að taka ákvarðanir á hverjum degi, jafnvel oft á dag. Ákvarðanir sem koma jafnvel til með að bitna á öðrum. Við þurfum því á að halda aðferð til að hjálpa okkur við þessa ákvarðanatöku. Við höfum valið að búa við það fyrirkomulag sem kallað er lýðræði, þ.e.a.s. lýðurinn ræður. Það felst í orðana hljóðan að lýðurinn, eða meirihlutinn ræður. Alveg óháð því hvernig hann er skipaður í hvert skiptið. Ef þetta fyrirkomulag, sem að sjálfsögðu er ekki fullkomið, hugnast ekki fólki, þá verðum við að skipta um fyrirkomulag. Ekki veit ég hvað koma á í staðin, klerkaveldi, konungsveldi eða bara fullt frelsi einstaklinga til að gefa skít í aðra og gera það sem þeir vilja. En eitthvað verður að koma í staðinn. 

Ég vil því endilega biðja þá sem aðhyllast þá skoðun, að lýðræði sé kúgun meirihlutans á minnihlutanum, að koma með annað og betra kerfi sem getur tekið við af lýðræðinu sem við leggjum stund á í dag. Það er ekkert svo gott að ekki sé hægt að bæta það.