Hvers vegna lýðræði.

Ef allir væru eins og Palli, ein í heiminum, þá skipti engu máli hvað þeir gerðu. Athafnir þeirra hefðu engin áhrif á aðra og því ekki þörf á að takmarka sig á nokkurn hátt. Spurningin um val og afleiðingar þess á aðra væri ekki fyrir hendi.

En það er ekki svo að við séum eins og Palli. Það sem við gerum getur hæglega haft áhrif á líf annarra. Til þess að geta búið í samfélagi, þá höfum við þurft að setja okkur reglur. Reglurnar eru reyndar mismunandi eftir hópum, en þó í grunnin eins. Það er að segja reglurnar eru umgjörð að hlutum eins og ákvarðanatöku.

Í einræðisþjóðfélagi er þetta auðvelt. Það er bara einn sem ræður og Hans ákvarðanir eru ekki til umræðu. Það sem Hann tekur ákvörðun um, stendur óháð afleiðingum, nema Hann ákveði að breyta til.

Í lýðræðisþjóðfélagi er þetta nokkuð flóknara. Þar koma einstaklingar hópsins sér saman um kerfi sem geri sem flestum mögulegt að hafa áhrif á það hvaða ákvarðanir eru teknar. Í dag er algengast að einstaklingarnir kjósi sér fulltrúa í ákveðin takmarkaðan tíma og þessi fulltrúi sjái um að gæta réttar þeirra og hagsmuna. Þetta er svokallað fulltrúalýðræði. Annað form, sem er alveg á hinum kantinum, er það form lýðræðis sem lengi var stundað í Sviss. En þar komu kjörbærir menn saman á torgum og tóku ákvarðanir. Þar var um að ræða beint lýðræði.

Á Íslandi hefur verið tekin ákvörðun um fulltrúalýðræði, það er að segja, fólk velur sér fulltrúa á þing og á þingi eru útkljáð þau mál sem samfélagið þarf að leysa. Það er nú þannig að það eru ekki allir sammála alltaf. Þegar einstaklingar kjósa sér fulltrúa, þá velja þeir sér þann fulltrúa sem þeir telja líklegastan til að gæta best sinna hagsmuna. Ef þessi fulltrúi gerir svo eitthvað allt annað, þá hefur einstaklingurinn möguleika á að velja sér annan fulltrúa í næstu kosningum. Þannig virkar kosningin eins og eftirlitstæki með fulltrúanum. Ef fulltrúinn stendur sig ekki, þá er hann farinn af þingi. Þetta veit fulltrúinn og því er hann ekki að gera neitt sem hann telur að sé andstætt vilja umbjóðenda sinna.

Þegar til þess kemur að taka ákvörðun, þá kjósa fulltrúarnir um hana og meirihlutinn ræður. Þetta er ekki til þess gert að kúga einn eða neinn sérstaklega. Heldur er hér um að ræða þá aðferð sem best hefur verið talin henta. Auðvitað má segja að með þessu sé meirihlutinn að ráðskast með minnihlutann, en til þess hefur verið litið að hagsmunir fjöldans hafi forgang á hagsmuni einstaklinganna. Þeir sem tilheyra minnihlutanum hafa hins vegar mótmælt þessu og viljað fá sínu framgengt og vísa til þess að með því að greiða atkvæði sé verið að ganga gegn þeirra rétti.

Það er hins vegar þannig að ekkert stjórnkerfi er fullkomið, en við teljum að þetta sé það kerfi sem henti best okkar þörfum og nálgist okkar skoðanir einna best. Vilji þeir sem eru í minnihuta fá sínu framgengt, þurfa þeir að höfða til meirihluta einstaklinga. Opin umræða á rökrænum grundvelli er skilyrði fyrir því að þetta geti gengið, en órökstutt blaður og ræða sem engöngu er höfð í frammi til að tefja framgang mála, gerir ekkert annað en að grafa undan grundvelli kerfisins og veikja það.

Eitt af skilyrðunum til þess að þetta kerfi gangi, er að við virðum niðurstöðu vals einstaklinganna og leyfum kerfinu að starfa.

Athugasemdir

[Magnús Helgi Björgvinsson, 26.1.2007 kl. 09:29]

Er samt ekki málið að við veljum ekki fulltrúa heldur flokka. Og eins og kerfið er þá höfum við ítið um að segja her er fulltrúi okkar. T.d. í næstu kosningum á Suðurlandi vill kannski Sjálfstæðismaður kjósa Árna Matt ínn á þing en stuðlar þar með að Árni komist inn á þing. Eða Samfylkingarmaður sem kýs í Reykjavík fulltrúa Samfylkingarinnar þar inn en getur þar með stuðlað að því að Kristján Muller komist inn á Norðulandi.

Ef að stjórnarandstaðan er að tala fyrir/gegn máli og þjóðin er sammála þeim málflutningi þá hefur hún engin ráð til þess nema þetta. Það er alltaf barist gegn því að vísa málum til þjóðarinnar. Og þegar að meirihluti Alþingis er orðin að afgreiðsluvél fyrir framkvæmdavaldið þá finnst mér að þingræðið sé ekki að virka. Þetta má sjá að frumvörp frá þingmönnum fást varla rædd hvað þá afgreidd á þingi. Þetta er allt orðið Stjórnarfrumvörp.

[Jón Lárusson, 26.1.2007 kl. 09:36]

Strangt til tekið samkvæmt stjórnarskránni, þá erum við að kjósa einstaklinga. Framkvæmdin hefur hins vegar orðið slík að við kjósum hóp af einstaklingum.

Auðvitað getur þetta skapað vandamál og spurningu um "ethics". Árni og Árni á suðurlandi er mér reyndar nærtækt þar sem ég bý í kjördæminu, en það er forvitnilegt til þess að vita, að þegar fylgi sjálfstæðismanna var skoðað strax eftir það prófkjör. Þá drógst fylgið saman allstaðar nema á suðurlandi!?.

Ekkert kerfi er fullkomið, en við hljótum að notast við það kerfi sem við teljum henta best. Reyndar hefur kosningafyrirkomulagið verið að breytast hér sbr. kjördæmaskipan.

Ef stjórnarandstaðan talar máli þjóðarinnar, en meirihlutinn er kominn langt frá vilja hennar, þá hlítur það að gerast í næstu kosningum að meirihlutinn verður minnihluti og minnihlutinn meirihluti. Næstu kosningar eru í vor og þá verður forvitnilegt að sjá hvort minnihlutinn hafi haft rétt fyrir sér þegar hann hefur haldið því fram að meirihlutinn sé að fara gegn vilja þjóðarinnar í flestum málum.

Valdið er jú okkar að lokum. En til þess að það virki verðum við að nota það.